Saya Abu Nuha Nuwairah, Perunding Pewarisan Wasiyyah Shoppe Berhad sejak tahun 2022. Saya juga merupakan lepasan syariah daripada Universiti Islam Imam Muhammad ibn Saud, Riyadh. Insya Allah, saya boleh bantu tuan puan berkaitan dengan pewarisan.
Isi Kandungan
Pendahuluan
Apabila seseorang memeluk Islam (mualaf), sistem faraid Islam akan terpakai ke atas harta pusakanya. Dalam faraid, ahli keluarga bukan Islam tidak termasuk sebagai pewaris sah, kerana prinsip Islam menetapkan hanya Muslim boleh mewarisi harta Muslim.
Ini bermakna tanpa sebarang perancangan harta lain, keluarga bukan Islam tidak akan menerima apa-apa bahagian daripada harta si mati yang beragama Islam. Malah, bagi kes mualaf bujang tanpa waris Islam langsung, 100% harta mungkin jatuh kepada Baitulmal selaku pemegang amanah harta pusaka bagi orang Islam.
Justeru, timbul persoalan tentang instrumen perancangan harta seperti hibah, bolehkah seorang mualaf menghadiahkan (hibah) hartanya semasa hidup kepada ahli keluarga atau individu yang bukan beragama Islam? Adakah ini dibenarkan dari sudut hukum syarak dan undang-undang semasa?
Hukum Hibah Kepada Non Muslim
Dari sudut hukum syarak, para ulama menyatakan bahawa hibah (pemberian hadiah atau harta semasa hidup) kepada orang bukan Islam adalah harus dan dibolehkan. Pejabat Mufti Wilayah Persekutuan menjelaskan “harus bagi orang Islam menghibahkan sesuatu kepada orang bukan Islam sebagaimana sahnya wasiat kepada mereka”.
Agama atau kepercayaan penerima bukan syarat sah hibah, asalkan penerima tersebut berkelayakan untuk memiliki harta tersebut (yakni orang itu sah di sisi undang-undang untuk memegang harta).
Pandangan ini selari dengan hukum fiqh semasa; para fuqaha’ (termasuk majoriti mazhab Shafi‘i, Hanafi dan Hanbali) juga menyatakan sah hibah dan wasiat seorang Muslim kepada non-Muslim (zimmi), kerana orang bukan Islam tidak dinafikan hak pemilikan harta dalam Islam iaitu jual beli, hibah, dan wasiat dengan mereka adalah sah.
Malah terdapat contoh di zaman sahabat, Saidina `Umar Al-Khattab pernah menghadiahkan pakaian kepada saudaranya yang masih musyrik sebagai tanda hubungan baik.
Kesimpulannya, tiada halangan dari segi syariat untuk mualaf menghadiahkan hartanya kepada individu bukan Islam, selagi hibah itu bukan bertujuan maksiat atau perkara yang dilarang (contohnya untuk tujuan bertentangan dengan Islam).
Hibah vs. Wasiat
Penting dibezakan antara hibah dan wasiat dalam konteks perancangan harta Islamic. Wasiat ialah pemberian harta yang berkuat kuasa selepas kematian pewasiat, manakala hibah berlaku semasa hidup (inter vivos).
Dalam undang-undang Islam (dan Enakmen Wasiat orang Islam negeri-negeri), wasiat oleh Muslim kepada bukan waris (termasuk bukan Islam) dihadkan kepada maksimum 1/3 harta pusaka sahaja kecuali jika semua waris faraid merelakan lebih daripada 1/3.
Had ini berdasarkan hadis Nabi SAW kepada Saad bin Abi Waqqas bahawa “sepertiga (1/3) itu sudah banyak” sebagai had wasiat untuk bukan waris. Maka, secara hukum syarak dan undang-undang yang sedia ada, mualaf boleh mewasiatkan sebahagian hartanya kepada ahli keluarga bukan Islam, tertakluk had 1/3 tersebut.
Hibah pula tidak tertakluk pada had 1/3 kerana ia pemberian semasa hidup. Seorang pemilik harta berhak menghibahkan hartanya kepada sesiapa sahaja yang dikehendaki, tanpa had nilai, termasuk kepada ahli keluarga bukan Islam.
Selagi hibah itu dilaksanakan dengan sah semasa hidup (ijab, qabul dan pemindahan milik sempurna), harta tersebut tidak lagi menjadi sebahagian harta pusaka selepas pemberi meninggal dunia. Contohnya, jika seorang anak mualaf menghibahkan sebuah rumah kepada ibu bapanya yang bukan Islam melalui dokumen hibah yang sah, rumah itu tidak akan masuk dalam kiraan faraid selepas si anak meninggal.
Inilah kelebihan hibah sebagai instrumen perancangan harta: ia boleh memastikan orang tersayang yang bukan Islam tetap mendapat harta tanpa melanggar hukum faraid (kerana faraid hanya terpakai ke atas harta yang masih dimiliki si mati ketika wafat).
Enakmen Hibah & Isu Bidang Kuasa
Meskipun hibah dibenarkan oleh syarak, isu yang timbul di Malaysia adalah ketiadaan undang-undang spesifik (Enakmen Hibah) di peringkat negeri buat masa ini. Menurut kajian JAKIM, semua negeri di Malaysia belum mempunyai enakmen khusus mengenai hibah kecuali Kelantan (2022), walaupun instrumen ini semakin popular dalam perancangan harta.
Hal ehwal hibah terletak di bawah bidang kuasa negeri (undang-undang keluarga Islam), namun tanpa undang-undang bertulis yang seragam, amalan hibah terpaksa merujuk kepada hukum syarak umum dan budi bicara Mahkamah Syariah dalam setiap kes.
Para pengkaji mencadangkan undang-undang hibah digubal supaya kedudukan dan prosedur hibah lebih jelas serta seragam di Malaysia. Kewujudan undang-undang khusus akan membantu institusi seperti Jabatan Agama, Mahkamah Syariah dan pihak berkuasa lain mengurus kes hibah dengan lebih teratur, sekali gus memelihara hak mualaf dan waris bukan Islam dalam isu pusaka.
Satu cabaran besar dalam ketiadaan enakmen ini ialah isu bidang kuasa mahkamah. Undang-undang Malaysia (Perlembagaan Persekutuan, Senarai II Negeri) menghadkan Mahkamah Syariah untuk mendengar hal ehwal umat Islam sahaja.
Kebiasaannya, urusan pengesahan hibah atau pertikaian hibah bagi orang Islam akan dibawa ke Mahkamah Syariah kerana ia melibatkan persoalan hukum syarak. Malah, pelaksanaan hibah di Malaysia sememangnya tertakluk kepada hukum Syarak di bawah bidang kuasa Mahkamah Syariah.
Namun, jika penerima hibah ialah individu bukan Islam, timbul persoalan: bolehkah Mahkamah Syariah mengesahkan hibah tersebut? Orang bukan Islam tidak tertakluk kepada bidang kuasa Mahkamah Syariah, justeru mereka tidak boleh menjadi pihak di Mahkamah Syariah. Ini menyebabkan kekeliruan dari segi forum perundangan: di manakah pertikaian akan diselesaikan sekiranya ahli waris Islam si mati mencabar hibah kepada penerima bukan Islam?
Dalam situasi begini, ada kemungkinan pertikaian perlu diputuskan di Mahkamah Sivil. Mahkamah Sivil mempunyai kuasa ke atas harta dan kontrak melibatkan bukan Islam, namun pada masa yang sama akan berhati-hati agar tidak melanggar Perkara 121(1A) (yang menghalang mahkamah sivil mencampuri hal ehwal di bawah bidang kuasa syariah).
Kes Latifah bte Mat Zin lwn Rosmawati & Ors (MLJ 2007) misalnya, menegaskan bahawa urusan penentuan status harta pusaka orang Islam (termasuk sama ada harta itu hibah sah atau harta sepencarian, dsb.) perlu melalui Mahkamah Syariah sebelum Mahkamah Sivil mengeluarkan surat kuasa tadbir.
Ini bermakna, tanpa undang-undang hibah yang jelas, jurang bidang kuasa boleh berlaku, menyukarkan penerima bukan Islam mempertahankan hak hibah mereka. Inilah sebabnya ada pihak berpandangan “hibah kepada bukan Islam tak boleh” bukan kerana ia haram, tetapi kerana dikhuatiri sukar dikuatkuasakan tanpa mekanisme undang-undang yang jelas.
Sehubungan dengan itu, penulis dimaklumkan bahawa kes ini boleh diputuskan di Mahkamah Syariah dan penerima non-muslim akan bertindak sebagai defendan dan bukan plantif. Oleh, tuan puan boleh rujukan peguam syarie untuk dapatkan maklumat lanjut.
Pelaksanaan Hibah & Langkah Berhati-hati
Walaupun tiada enakmen khusus, mualaf masih boleh melaksanakan hibah kepada individu bukan Islam dengan beberapa langkah berhati-hati.
Pertama, pastikan dokumen hibah disediakan dengan lengkap dan sah menurut syarak dan undang-undang. Dokumen hibah sebaiknya disediakan melalui peguam syarie atau institusi pengurusan harta pusaka Islam yang berpengalaman. Dokumen yang jelas dan memenuhi rukun hibah (ijab, qabul, dan qabdh atau penyerahan milik) akan mengukuhkan kesahihan hibah tersebut.
Kedua, laksanakan pemindahan hak milik harta semasa hidup (seperti pindahmilik tanah melalui Borang 14A di Pejabat Tanah, penukaran nama pemilikan saham, penamaan benefisiari insurans/takaful, dsb.). Jika harta sudah dipindah milik kepada penerima semasa hayat pemberi, maka selepas kematian pemberi, harta itu bukan lagi milik si mati dan tidak tertakluk kepada perebutan faraid.
Langkah ini mengurangkan risiko hibah dicabar. Sesetengah syarikat amanah menawarkan produk Hibah Amanah, di mana harta dipegang sebagai amanah dan diberi kepada penerima (termasuk bukan Islam) selepas kematian pemberi. Instrumen hibah amanah ini dilindungi oleh dokumentasi undang-undang trust, yang boleh dikuatkuasakan di Mahkamah Sivil jika perlu, sekaligus meminimumkan konflik bidang kuasa.
Selain itu, dokumentasi sokongan seperti akuan sumpah atau pengisytiharan hibah boleh dibuat semasa hidup, disaksikan dan disimpan dengan selamat. Ini boleh membantu menunjukkan niat jelas pemberi hibah.
Penting juga difahami bahawa hibah yang sah biasanya tidak boleh dicabar selepas kematian pemberi hibah, kecuali jika ada dakwaan penipuan, paksaan, atau ketidakpatuhan rukun hibah. Dengan perancangan teliti dan nasihat guaman, hibah kepada waris bukan Islam dapat dilaksanakan dengan teratur.
Kesimpulan
Secara ringkasnya, seorang mualaf boleh menghibahkan hartanya kepada mana-mana individu bukan Islam dari sudut hukum Islam. Tiada larangan syarak untuk berbuat demikian, malah Islam menggalakkan sikap adil dan berbuat baik kepada ahli keluarga walaupun berlainan agama.
Dengan langkah perancangan yang betul, hibah kepada bukan Islam boleh menjadi jalan penyelesaian yang membolehkan keluarga mualaf yang berlainan agama mendapat bahagian harta secara sah tanpa bercanggah dengan prinsip faraid. Ini bukan sahaja memenuhi tuntutan kasih sayang dan tanggungjawab keluarga, bahkan mengelakkan konflik perundangan yang merugikan semua pihak.
Rujukan Sumber: Semua fakta dan kenyataan di atas disokong oleh sumber-sumber seperti Pejabat Mufti Wilayah Persekutuan, dokumen JAKIM, penulisan perancangan harta pusaka mualaf, serta kajian akademik terkini. Sumber-sumber ini mengesahkan bahawa hibah kepada bukan Islam adalah dibolehkan dari segi syarak, tetapi perlaksanaannya menuntut dokumen yang sah dan pematuhan prosedur undang-undang yang teliti. Dengan pendedahan ini, diharapkan para mualaf dapat merancang pembahagian harta mereka dengan lebih yakin dan bijaksana.