Saya Abu Nuha Nuwairah, Perunding Pewarisan Wasiyyah Shoppe Berhad sejak tahun 2022. Saya juga merupakan lepasan syariah daripada Universiti Islam Imam Muhammad ibn Saud, Riyadh. Insya Allah, saya boleh bantu tuan puan berkaitan dengan pewarisan.
Isi Kandungan
Pendahuluan
Kes ini berpunca daripada persoalan seorang anak yang membuat pinjaman Amanah Ikhtiar Malaysia (AIM) atas nama ibunya yang merupakan peserta sah AIM. Sehari sebelum si ibu meninggal dunia, wang pinjaman tersebut telah dimasukkan ke dalam akaun. Selepas kematian, timbul persoalan:
“Adakah wang itu menjadi harta pusaka (faraid) si mati atau boleh dianggap sebagai milik anak kerana anak yang sebenarnya memohon pinjaman tersebut?”
Tambahan pula, AIM mempunyai perlindungan takaful yang meliputi hutang peserta apabila berlaku kematian. Maka timbul persoalan lanjut, jika hutang telah dilangsaikan oleh takaful, apakah status wang yang diterima sebelum kematian itu?
Jawapan & Hujah Perundangan Syariah
Dalam responnya, Tn Hj Tirmizi Abdullah (Lawyer) menjelaskan dengan tegas:
“Akad yang wujud adalah antara mak dengan AIM. Takaful pun atas mak. Duit pun masuk semasa hayat mak. Bagi saya ia adalah pusaka mak. Hakikat tumpang nama, tapi hakikat tak boleh bercanggah dengan syariat, iaitu akad yang sah antara pihak-pihak. Tiada akad pembiayaan antara anak dengan AIM, macam mana pula hakikat jadi duit anak. Berganda-ganda anak enjoy, anak tiada liabiliti sebab takaful cover, anak ambil semua sebab tak jadi pusaka. Jadi, hakikat tumpang nama tidak boleh diterima kerana ia bercanggah dengan nilai moral. Wallahu a’lam.”
Analisis Akad & Prinsip Fiqh Muamalat
Pertama, Akad Pinjaman (Qardh) & Hubungan Kontrak.
Dalam fiqh muamalat, akad yang sah menentukan hak milik dan tanggungjawab pihak-pihak yang terlibat. Dalam kes ini, kontrak pembiayaan ditandatangani atas nama si ibu sebagai peserta sah. Maka dari segi syarak:
- Akad berlaku antara AIM dan si ibu, bukan anak.
- Hak penerimaan dana dan liabiliti hutang berpindah kepada pihak yang menandatangani akad iaitu si ibu.
Walaupun anak yang berniat menggunakan wang tersebut, niat tidak menggugurkan kesahan akad yang telah dimeterai secara formal.
Kedua, hukum wang yang diterima sebelum kematian.
Wang pinjaman dimasukkan semasa hayat si ibu, maka ia telah menjadi milik sah si ibu. Apabila berlaku kematian, harta yang berada dalam milikan sah si mati sama ada berbentuk simpanan, pinjaman, atau baki tunai dikira sebagai harta pusaka.
Hukum faraid menetapkan bahawa segala harta yang menjadi milik si mati semasa hayatnya, sama ada hasil usaha, hibah diterima atau pinjaman sah, mesti diagihkan kepada waris yang berhak selepas ditolak hutang dan kos pengurusan jenazah.
Isu Hakikat vs Syariat: “Tumpang Nama”
Isu “tumpang nama” sering digunakan sebagai justifikasi dalam urus niaga keluarga. Namun dalam hukum Islam, hakikat niat tidak mengatasi zahir akad yang sah.
Menurut kaedah fiqh:
“Al-‘ibratu fi al-‘uqud li al-maqasid wal ma‘ani, la li al-alfaz wal mabani.”
(Penilaian dalam kontrak adalah berdasarkan maksud dan makna sebenar, bukan semata-mata lafaz atau bentuk luaran.)
Namun dalam konteks ini, maksud dan makna sebenar tidak dapat mengubah hakikat bahawa akad formal dan tanggungjawab kontraktual berada atas nama si ibu dan bukan anak. Maka, pengakuan bahawa “hanya tumpang nama” tidak boleh menafikan kesan hukum ke atas kontrak sah.
Peranan Takaful & Kesannya Terhadap Harta
Takaful berfungsi sebagai perlindungan hutang peserta. Dalam kes ini:
- Takaful telah melangsaikan hutang si ibu selepas kematian.
- Maka, tiada lagi liabiliti yang ditanggung oleh waris.
- Namun, wang yang diterima sebelum kematian tetap dianggap sebagai milik si ibu dan seterusnya menjadi harta pusaka yang mesti difaraidkan.
Oleh itu, anak tidak boleh mengambil keseluruhan jumlah itu dengan alasan “duit itu untuk saya” kerana dari segi hukum, ia sudah berada dalam milikan si ibu sebelum kematiannya.
Implikasi Moral & Etika
Tn Hj Tirmizi menegaskan dalam ulasannya bahawa:
“Hakikat tumpang nama tidak boleh diterima kerana ia bercanggah dengan nilai moral.”
Ini menekankan bahawa walaupun urus niaga mungkin dilakukan dengan niat baik atau demi kemudahan, apabila ia menimbulkan ketidakadilan kepada waris lain — ia menjadi isu moral dan syarie.
Dalam Islam, hak waris tidak boleh dinafikan atas alasan teknikal atau “perancangan ringkas keluarga”. Prinsip keadilan dan ketelusan dalam pengurusan harta mesti dikekalkan bagi mengelakkan kezaliman terhadap waris yang lain.
Kesimpulan
Kes Amanah Ikhtiar ini memperlihatkan kepentingan memahami konsep akad dan hak milik dalam hukum muamalat Islam. Walaupun niat anak ialah untuk memudahkan urusan, hak milik tetap berpunca daripada akad yang sah.
Secara hukum:
- Wang yang dimasukkan ke akaun si ibu semasa hayatnya adalah milik ibu dan menjadi pusaka.
- Hutang AIM telah diselesaikan oleh takaful, maka waris tidak menanggung liabiliti.
- Wang tersebut mesti difaraidkan kepada semua waris yang berhak mengikut hukum faraid.
Kesimpulannya, prinsip yang harus dipegang ialah:
“Apa yang bukan milik kita tidak boleh kita dakwa sebagai hak.”